Τι είναι τελικά η θετική εκπαίδευση;

Αφορμή για το παρακάτω άρθρο ήταν ένα περιστατικό που συνέβη προ ολίγων ημερών. Πηγαίνω στο σπίτι ενός ζευγαριού να δω ένα σκύλο, όπου όπως με είχαν ενημερώσει τηλεφωνικά, «δεν ακούει». Ήμουν η δεύτερη εκπαιδεύτρια που έβλεπε τον σκύλο. Συνάντησα έναν σκύλο με πνίχτη που οι οδηγίες που είχαν δοθεί ήταν: «θα του λέτε συνέχεια ‘μη’ σε ότι δεν θέλετε να κάνει, αν σας τραβάει στη βόλτα θα τον τραβάτε δυνατά από την άλλη φωνάζοντας και θα έχετε μαζί σας συνέχεια λιχουδιές να του δίνετε».

Αναμφισβήτητα όλοι αγαπάμε τους σκύλους μας και θέλουμε το καλύτερο για αυτούς!

Στις μέρες μας υπάρχει τεράστιος όγκος αξιόπιστης πληροφορίας σχετικά με τη συμπεριφορά των σκύλων και τις πρακτικές εκπαίδευσής τους. Παρόλα αυτά στον κόσμο της εκπαίδευσης υπάρχουν ακόμα πηγές και επαγγελματίες που χρησιμοποιούν ιδέες και πρακτικές βασισμένες σε απαρχαιωμένες αντιλήψεις. Πολλές από αυτές είναι παράλογες και πολύ συχνά επικίνδυνες για τους σκύλους και τους κηδεμόνες τους. Το να χρησιμοποιείς σωματική ή ψυχολογική πίεση σε ένα σκύλο και μετά να του δίνεις μπισκότα δεν θα σου προσφέρει έναν υπάκουο σκύλο στο μέλλον. Στην καλύτερη περίπτωση θα σου προσφέρει έναν σκύλο μπερδεμένο.

Ευτυχώς, έχουμε σαν οδηγό την επιστήμη της συμπεριφοράς των σκύλων και των αρχών της θεωρίας της μάθησης αντί να βασιζόμαστε σε εκπαιδευτικές μεθόδους που στηρίζονται σε ανυπόστατες θεωρίες περί συμπεριφοράς των λύκων, που έχουν καταρριφθεί πολλά χρόνια τώρα. Οι σκύλοι δεν είναι λύκοι!

Στον εκπαιδευτικό κόσμο, ο όρος «θετική εκπαίδευση» είναι σαν να.. μη λες τίποτα. Σε όλους αρέσει, οι περισσότεροι τον χρησιμοποιούν αλλά στην πραγματικότητα είναι πολλοί αυτοί που δεν ξέρουν τι ακριβώς σημαίνει και πως εφαρμόζεται στην εκπαιδευτική πράξη.

Η αρχή στην εφαρμογή της «θετικής ενίσχυσης», όπως αποκαλείται στη θεωρία της μάθησης, προήλθε από τον κόσμο των θαλάσσιων θηλαστικών. Και πριν προλάβετε να σκεφτείτε οι σκύλοι δεν είναι δελφίνια, λάβετε υπόψη σας ότι οι βασικές αρχές της μάθησης εφαρμόζονται σε όλα τα είδη – από μια ταραντούλα έως τα άλογα και από τους σκύλους έως τους ανθρώπους. Ακόμα και μια αμοιβάδα μπορεί να εκπαιδευτεί να κάνει πράγματα. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, έχει αποδειχθεί με δεκαετίες έρευνας για όλα τα είδη. Ένας εκπαιδευτής που κατανοεί πραγματικά τις αρχές της μάθησης μπορεί θεωρητικά να διδάξει ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ζώο να κάνει κάτι.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για μύθους και παρανοήσεις. Γιατί όταν συζητάμε για εκπαίδευση, θα πρέπει να μιλάμε για γεγονότα και αποτελέσματα όχι για μυθοπλασία ή εικασίες.

1. Μα είναι σαν να δωροδοκώ συνέχεια τον σκύλο μου να κάνει κάτι
Η θετική ενίσχυση βασίζεται στο ότι επιβραβεύουμε έναν σκύλο για κάτι που έκανε και θέλουμε να συνεχίσει να κάνει. Συνήθως η επιβράβευση είναι φαγητό, εκτός και αν για το σκύλο είναι πιο σημαντικό κάτι άλλο (π.χ παιχνίδι). Για τους περισσότερους σκύλους το φαγητό είναι ο καλύτερος τρόπος να διατηρήσουν την προσοχή τους και να τους κατευθύνουμε να κάνουν αυτό που επιθυμούμε. Δεν είναι μόνιμη κατάσταση, είναι εκπαιδευτικό εργαλείο που αποσύρεται μόλις ο σκύλος μάθει την επιθυμητή συμπεριφορά. 
Ένας άλλος τρόπος για να το καταλάβετε είναι ο εξής: θα πηγαίνατε για δουλειά αν δεν πληρωνόσασταν; Μάλλον όχι.. Γιατί περιμένετε ο σκύλος σας να δουλέψει δωρεάν; Eπειδή απλά του το είπατε;

2. Ο σκύλος θα με ακούει μόνο αν έχω λιχουδιές
Στις περισσότερες περιπτώσεις αν ο σκύλος σας δεν κάνει αυτό που του ζητάτε, απλά δεν έχει εκπαιδευτεί για αυτό που του ζητάτε! Αν ο σκύλος σας υπακούει στο ‘κάτσε’ μέσα στο σπίτι αλλά έξω σας αγνοεί δεν είναι γιατί δεν παίρνει λιχουδιά, είναι γιατί οι σκύλοι δεν γενικεύουν τόσο εύκολα όσο οι άνθρωποι και πρέπει να μάθουν πως να συγκεντρώνονται σε ένα διαφορετικό περιβάλλον με πολλά ερεθίσματα.

3. Με αυτόν τον τρόπο είναι σαν να αφήνω τον σκύλο μου να κάνει ότι θέλει 
Ο μύθος λέει ότι αυτή η μορφή εκπαίδευσης δεν διορθώνει ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Στην πραγματικότητα τις διορθώνει, στερώντας από τον σκύλο κάτι που του αρέσει, μειώνοντας την πιθανότητα έτσι να επαναλάβει την ίδια συμπεριφορά στο μέλλον. Αυτό που ΔΕΝ κάνει είναι να χρησιμοποιεί μεθόδους όπως φωνές, διόρθωση με πνίχτες, ψέκασμα στο πρόσωπο και ειδικές λαβές ακινητοποίησης του σκύλου εμπνευσμένες από τον ‘ειδικό’ Cesar Millan. 
Έρευνες τα τελευταία χρόνια έχουν αναδείξει ότι οι σκύλοι που εκπαιδεύονται με αυτές τις μεθόδους είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν προβλήματα συμπεριφοράς και να επιδείξουν επιθετικότητα απέναντι στους ιδιοκτήτες τους. Για ένα σκύλο που έχει συνηθίσει να ενισχύεται όταν κάνει κάτι καλό, κάποιες φορές η απουσία ανατροφοδότησης στην πραγματικότητα του λέει ότι έχει κάνει κάτι λάθος.

4. Ο σκύλος πρέπει να αναγνωρίζει τον αρχηγό στην αγέλη για να μην επιδεικνύει κυριαρχία και όταν το κάνει να τιμωρείται
Η θεωρία του κυρίαρχου σκύλου ή του alpha male είναι ο μεγαλύτερος μύθος στην ιστορία των οικόσιτων σκύλων. Ο σκύλος σου δεν προσπαθεί να βγει πρώτος έξω από την πόρτα για να σου δείξει ‘ποιος είναι το αφεντικό’. Έξω είναι οι μυρωδιές και η δράση! Ούτε θέλει να ανέβει στον καναπέ για να κυριαρχήσει πάνω σου. Θέλει να ανέβει γιατί είναι πιο άνετα και υπάρχεις εσύ εκεί!

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν επίσημα καθορισμένα κριτήρια για το ποιος ασκεί το επάγγελμα του εκπαιδευτή. Στο εμπόριο υπάρχει το αξίωμα ‘buyer aware’: ο αγοραστής είναι αποκλειστικά υπεύθυνος να αξιολογήσει την ποιότητα του προϊόντος πριν προβεί στην αγορά του. Είναι η σωματική και η συναισθηματική υγεία του σκύλου σας, οπότε κάνετε την έρευνά σας όταν ψάχνετε για πηγές ενημέρωσης ή για εκπαιδευτή. Αναζητήστε επαγγελματίες που χρησιμοποιούν τεκμηριωμένες επιστημονικά τεχνικές.


Βιβλιογραφία:

Herron ME, Shofer FS, Reisner IR, Survey of the use and outcome of confrontational and non-confrontational training methods in client-owned dogs showing undesirable behaviors. Appl Anim Behav Sci 2009; 117: 47-54.

Rachel A. Casey, Bethany Loftus, Christine Bolster, Gemma J. Richards, Emily J. Blackwell (2014).Human directed aggression in domestic dogs (Canis familiaris): Occurrence in different contexts and risk factors. Applied Animal Behaviour Science, 152, 52– 63.